Bij recht op content, denken we misschien vooral aan auteursrecht en de vele sommatiebrieven met hoge schadevergoedingen die bij menig bedrijf en blogger op de mat vallen. Maar er is meer. Veel meer. Denk bijvoorbeeld aan portretrecht en privacy. Hoe moeten en mogen we omgaan met het publiceren van namen en portretten?
Dit is deel twee uit de serie gebaseerd op het nieuwe boek #contentrecht. Deze keer dus over het portretrecht.
We hebben ons bang laten maken door de komst van de AVG. Veel mensen denken elke publicatie tegen te kunnen houden, alsof ze een vetorecht hebben. Ook de Autoriteit Persoonsgegevens laat het vaak lijken alsof voor alles toestemming nodig is. Dat is onjuist.
Het systeem van de AVG
De AVG is de Algemene Verordening Gegevensbescherming. In het Engels bekend onder de afkorting GDPR. Het staat ook wel bekend als de nieuwe privacywet. Het is de opvolger van de Wet bescherming persoonsgegevens. Het mooie van de AVG is dat deze voor alle EU-landen hetzelfde is.
Dat maakt het makkelijk.
De AVG verbiedt niet zozeer het gebruiken of publiceren van persoonsgegevens, zoals namen en portretten, maar er is wel een systeem dat je moet volgen om te weten of je die persoonsgegevens mag verwerken. Volg je het stappenplan, dan wordt vanzelf duidelijk of wat jij wil doen mag of niet. Sla je een stap over? Dan wordt de beoordeling opeens een stuk lastiger!
Alle informatie die direct of indirect herleidbaar is tot een persoon, noemen we een persoonsgegeven. Dat gaat dus veel verder dan alleen een naam en adres. De voornaam en eerste letter van de achternaam van een verdachte, zijn gewoon persoonsgegevens. Een avatar of profielfoto op social media, dat meer lijkt op een cartoon, een fantasienaam, zijn allemaal persoonsgegevens. Dat er soms wat meer moeite nodig is om iemand te herleiden, maakt die informatie niet opeens geen persoonsgegeven meer.
Bijzondere persoonsgegevens zijn wel in de wet vastgelegd. Het gaat dan om medische gegevens, politieke voorkeur, seksuele geaardheid, ras en etniciteit, geloofsovertuiging, lidmaatschap van een vakbond etc. Die gegevens mogen niet zomaar verwerkt worden en mogen dus ook niet zomaar gepubliceerd worden, tenzij er gebruik gemaakt kan worden van een uitzondering.
De twee belangrijkste uitzonderingen zijn toestemming (van de betrokkene zelf) en journalistiek.
Helaas is de Autoriteit Persoonsgegevens heel streng als het gaat om het beoordelen of er sprake is van journalistiek. Het is dus strenger dan het gebruiken ten behoeve van een publicatie.
De volgende stap is dat je een grondslag nodig hebt. Daar zijn er zes van, maar voor het gebruiken in content kun je er eigenlijk maar twee inzetten:
Toestemming of het Gerechtvaardigd belang.
Toestemming spreekt voor zich. Je hebt natuurlijk toestemming van de persoon zelf nodig. Maar die krijg je niet altijd of die kun je niet altijd krijgen om de persoon te lastig te vinden of te bereiken is.
Zonde als je daardoor die content niet kunt gebruiken! Dan hebben we gelukkig de grondslag Gerechtvaardigd belang nog. Een die je vaak in kunt zetten, maar waar je wel wat voor moet doen.
Je moet in dat geval je eigen belang als content creator of publicerende partij afwegen tegen het belang van de betrokkene. Je zult altijd de ‘privacy schenden’ van iemand, wanneer je diens naam of portret publiceert. De vraag is of dat te ver gaat.
Wanneer is jouw belang om te publiceren groter dan het belang van privacy?
Wanneer is jouw belang om te publiceren groter dan het belang van privacy? Of misschien is jouw belang wel erg groot, maar de inbreuk nog groter waardoor het toch niet kan. Deze afweging zul je bij elke publicatie van content of andere verwerking van persoonsgegevens in content weer moeten maken.
Je mag de persoonsgegevens vervolgens alleen verwerken voor het doel waarvoor je die verzameld hebt. Doelbinding, wordt dat genoemd. Je mag later niet opeens van doel of grondslag wisselen.
Hoe onschuldiger de content, hoe meer er dus kan, over het algemeen. Hoe privacygevoeliger, hoe belangrijker de publicatie moet zijn. Je zult het daarom van geval tot geval moeten bekijken.
Fotograferen en publiceren mag nog steeds
De regels zijn helemaal niet zo erg veranderd door de AVG. We zijn ons alleen bewuster geworden van die regels en er is wat meer administratie bij gekomen. Maar als het dus gaat om het gebruiken van persoonsgegevens in content, is het niet anders dan eerst.
Toch denken veel mensen dat we opeens veel voorzichtiger moeten zijn met het filmen en fotograferen van mensen. Dat niets meer mag zonder toestemming. Dat is gelukkig niet waar.
Zo las je hierboven al dat de AVG meestal geen roet in het eten gooit. Ook het portretrecht, dat in de Auteurswet is opgenomen, zit vaker niet dan wel in de weg. Als eenmaal duidelijk is dat het van de AVG mag, moet je alleen wel nog toetsen of het ook van het portretrecht mag.
Het portretrecht: in opdracht of niet?
In het portretrecht hebben we twee smaken: portretten die in opdracht van (of ten behoeve van) de geportretteerde zijn gemaakt en de portretten die niet in opdracht zijn gemaakt.
Als een portret wel in opdracht is gemaakt, dan mag je het niet zonder toestemming van de geportretteerde publiceren. Overigens mag de geportretteerde andersom ook niets met dat portret doen. Vooral een kwestie van goede afspraken maken dus. Let er altijd op dat je naast afspraken met de geportretteerde, ook afspraken met de fotograaf of illustrator moet maken, vanwege het auteursrecht.
Portretrecht, vrijheid van meningsuiting en de eer en goede naam
Portretten die niet in opdracht zijn gemaakt zijn anders. Je kunt natuurlijk altijd om toestemming vragen voor het gebruik ervan. Dan zit je veilig. Maar dat heeft niet altijd de voorkeur, of het is simpelweg niet mogelijk.
Als je wel met die toestemming wil werken, zorg er dan bij voorkeur voor dat het op papier komt te staan en wees zo specifiek mogelijk, zodat daar op een later moment geen misverstanden over kunnen ontstaan.
[Poll]
Conflicterende grondrechten
Bij portretten die niet in opdracht zijn gemaakt, geldt het criterium van het ‘redelijk belang’. Ja, dat is ook een belangenafweging, maar wel een beetje andere dan onder de AVG. Meestal gaat de strijd hier tussen de vrijheid van meningsuiting en de eer en goede naam. Dat zijn beide grondrechten, maar die gaan helaas niet altijd goed samen. Daarom moet er een afweging gemaakt worden.
De foto zelf en wat daar op te zien is speelt dan een rol. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om de suggestie die de foto zelf al kan wekken. Ook van belang is de context waarin je de foto gebruikt: het onderschrift, het artikel, de andere fragmenten in een video, de voice over en wat al niet meer.
Denk bijvoorbeeld eens terug aan 2016 toen Schiphol extra werd beveiligd. Lange rijen met auto’s. Sommigen werden gecontroleerd. De Volkskrant stuurde er een fotograaf op af. Die kreeg maar 30 tot 60 minuten de tijd om de juiste foto te maken. Hij maakte meerdere foto’s uiteraard. Een aantal foto’s kwamen op de twee pagina’s met het artikel terecht, maar één foto stond heel groot op de voorpagina, met daarbij de tekst ‘Is Schiphol nog veilig?’ Op de foto was een jongen met baard in zijn babyblauwe auto te zien. Om hem heen alleen leger en marechaussee. Dat wekt de suggestie dat Schiphol misschien wel door mensen als hij of misschien door hem specifiek niet meer veilig zou kunnen zijn.
Nieuws is heel belangrijk. Volgens de Volkskrant was dit de enige (geschikte) foto voor de voorpagina. De enige foto was het in elk geval niet, want bij het artikel stonden nog een aantal foto’s. Toegegeven, die waren wellicht wat minder ‘spannend’. Maar deze foto, vooral in combinatie met de tekst, rechtvaardigt deze publicatie niet. Het nieuws is hier niet belangrijker dan het recht van deze jongen om niet met terrorisme in verband te hoeven worden gebracht.
Smaad(schrift) en Laster
Nog een stap verder gaan smaadschrift en laster. Hiervoor kun je strafrechtelijk worden vervolgd. Dit risico is dus groter dan alleen een financieel risico.
Smaad(schrift) is de situatie waarin iets dat wellicht wel waar is, verder wordt verspreid, er ruchtbaarheid aan wordt gegeven, terwijl die verspreiding wel schadelijk is en daarmee de eer en goede naam van de persoon wordt aangetast.
Denk bijvoorbeeld aan de plasseksvideo van Patricia Paay. Daar was niets aan gefotoshopt. Het was waarheid. Toch mag die waarheid niet worden verspreid wanneer het ernstige schade kan toebrengen.
Laster is vergelijkbaar met smaad(schrift), maar gaat over informatie waarvan je weet of zou moeten weten dat het niet waar is of vermoedelijk niet waar is.
Het is dus niet zo dat je altijd alle feiten maar uitgebreid mag delen. Roddelen op het terras is geen probleem, maar er content over maken en verspreiden dus wel.
Geen absolute rechten
Het belangrijkste om te weten is dat er geen absolute rechten zijn. Privacy is ook geen absoluut recht. Het geeft niemand een vetorecht om een ander te verbieden iets met de persoonsgegevens te doen. Zo is het recht op vrijheid van meningsuiting ook geen absoluut recht.
Het ‘ik vind-criterium’ waarbij je alles zou mogen zeggen, als je er maar ‘ik vind’ voor zegt, bestaat niet. Ook meningen kunnen te ver gaan, als ze niet voldoende zijn onderbouwd, de eer en goede naam van een persoon schaden of überhaupt te ver ingrijpen in iemands privacy.
Ook meningen kunnen te ver gaan.
Ik zou graag zeggen dat het gezegde ‘Wat u niet wil dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’ hier opgaat. Maar het probleem is dat we verschillende situaties vaak verschillend benaderen. Afhankelijk van de positie die we op dat moment hebben, bijvoorbeeld. Daarnaast hebben we allemaal andere normen, waarden en grenzen.
Het recht probeert dat zo goed mogelijk te objectiveren. Daardoor zullen er altijd mensen het niet eens zijn met een regel of de toepassing ervan. De een omdat de regel te ver zou gaan en de ander omdat het nog lang niet streng genoeg is. Het lastige is bovendien, dat de regels niet zwart-wit zijn en dus ook ik niet meer kan bieden dan uitleg over de belangenafweging die je zult moeten maken wanneer je content wil maken waar andere personen in voorkomen.
Dit is deel twee uit mijn reeks van 3 artikelen over #contentrecht. Volgende week ga ik het hebben over het recht op meningsuiting.
Bestel #contentrecht nu op managementboek.nl
Tip van de redactie: Neem je privacy serieus en gebruik een VPN. Zelf zweren we bij NordVPN.
