Er is 1 onmisbaar element dat de leesbaarheid van je teksten aanzienlijk verbetert. Een relatief eenvoudig principe maar toch vergeten veel schrijvers het tijdens hun schrijfproces. Daardoor verdwalen lezers vaak in een artikel. Dat is jammer, want dan haken ze eerder af en ben je ze kwijt. Dat kun je eenvoudig voorkomen met ‘navigatie’ binnen je teksten.
Met een paar eenvoudige, maar wel krachtige, technieken kun je je lezer laten weten waar hij is in het artikel, op elk moment. Daarmee verhoog je niet alleen de leesbaarheid van je tekst, je stimuleert je lezers ook om door te lezen. In deze blog vertel ik je hoe deze ‘transitietechnieken’ werken en hoe je je lezers kunt blijven boeien.
Om te navigeren moet je eerst je positie bepalen. In het dagelijkse leven is dat tegenwoordig appeltje eitje met je telefoon. Maar dat is nog niet heel lang het geval. Wist je dat GPS 60 jaar geleden ooit toevallig is uitgevonden?
In 1957 lanceerde Rusland de satelliet Sputnik, tot ieders verbazing. Vooral de Amerikanen waren behoorlijk in shock. De Amerikaanse president Dwight Eisenhower erkende openlijk dat de Russen nu de beslissende voorsprong hadden. Twee Amerikaanse natuurkundestudenten, William Guier and George Wieffenbach vonden het fascinerend en besloten te experimenteren. Zij plaatsen een luisterstation op het dak van hun laboratorium om signalen van de Sputnik op te pikken.
Al snel viel hen iets bijzonders op. Zelfs met alleen de biep, biep biep, die ze opvingen van de Sputnik, zagen ze dat de radiofrequentie van de satellietzender steeds veranderde. Ze besloten de satelliet 24 uur per dag, bij toerbeurt, in de gaten te houden. Zo wisten ze op elk moment waar de satelliet zich bevond.
Dat was een interessant gegeven maar hun studiebegeleider daagde hen nog verder uit en vroeg ze het probleem om te draaien. “Als je weet waar de satelliet zich bevindt”, zei hij, “dan moet je in staat zijn om het om te draaien en uit te vinden waar je zelf bent.” En zo ontstond de allereerste versie van GPS. Vandaag zijn we er aan gewend om op elk moment precies te weten waar we zijn en waar we naartoe gaan. Op straat dan, maar geldt dat ook binnen jouw teksten?
Leestip: Een goede blog schrijven
Als je een artikel schrijft dan deel je meestal een berg informatie. Lezers hebben vaak geen idee of je over je eerste idee schrijft, of dat je midden in je tweede idee zit of dat je bezig bent je artikel af te sluiten.
Het maakt je artikel veel toegankelijker als je de lezer laat weten waar je bent in je artikel en waar je naartoe gaat. Dat kan eenvoudig met de zogenoemde “transitietechnieken”. Deze aanwijzingen in je tekst helpen je lezers eenvoudig door je tekst te navigeren. Zo weten ze op elk moment waar ze zijn en waar je als schrijver naartoe gaat.
Deze techniek ken je vast wel als je Netflixt of andere dramaseries volgt: het haakje aan het einde van de aflevering. In plaats van langzaam af te ronden en naar een “en ze leefden nog lang en gelukkig” situatie te schrijven, plaatsen de scriptschrijvers een soort haakje, zodat je nieuwsgierig wordt naar de volgende aflevering. Denk aan de cliffhanger van Goede Tijden, Slechte Tijden aan het einde van het seizoen. Deze is meestal behoorlijk dramatisch - een moord ofzo- om te zorgen dat je in september zeker weer kijkt.
Zeker als je met een nieuw idee komt, verhoogt een haakje de leesbaarheid aanzienlijk.
In een tekst mag het iets minder dramatisch maar is het evengoed wel heel nuttig om je lezer te laten zien dat je overgaat naar de volgende paragraaf of het volgende idee. Zeker als je met een nieuw idee komt, verhoogt een haakje de leesbaarheid aanzienlijk.
Neem bijvoorbeeld dit artikel. Het heeft 3 ideeën: het haakje, het nummeringssysteem en Sarah’s schuinschrift. Tussen die drie ideeën plaats ik haakjes. Aan het einde van ieder idee, suggereer ik dat er iets nieuws aankomt.
In sprookjes wordt het haakje ook vaak gebruikt. Dat is een van de redenen waarom ze zo makkelijk weglezen (en ook kinderen het eenvoudig kunnen volgen).
Het verhaal van Goudlokje is misschien nog wel het beste om haakjes te illustreren. In dit sprookje breekt Goudlokje in in het huis van de drie beren. De drie fases in het verhaal zijn: “ze eet van de pap, zit in de stoelen en valt, tot slot, in slaap op één van de bedden.”
Na fase 1 over het eten van de pap, kun je dan eindigen met: “Maar dat was nog niet alles. Goudlokje was nog niet helemaal voldaan na het uitlikken van de pap. Ze verveelde zich en ging eens verder rondsnuffelen in het huis.”
Herken je het haakje hier? Je weet dat er een transitie aankomt. Dat blijkt uit de aankondiging in de laatste regels van de betreffende sectie of aflevering. Dat kan overigens ook iets anders zijn dan een aankondiging. Je kunt het ook in de vorm van een vraag gieten, bijvoorbeeld: Goudlokje was nog niet helemaal voldaan na het uitlikken van de pap. Weet je wat ze daarna deed?
Waar je ook voor kiest, beide zijn geschikt als haakje om een transitie aan te geven. Maar ze doen nog meer. Een haakje stimuleert de nieuwsgierigheid van je lezer. Dat zit nu eenmaal in onze natuur. Denk weer aan die cliffhanger: die moord aan het einde van GTST. Wie heeft het gedaan? En is de persoon in kwestie echt dood of staat hij volgend seizoen weer op?
Een haakje stimuleert de nieuwsgierigheid van je lezer.
Dat kleine haakje aan het einde van een idee, duwt je lezer voorwaarts naar het volgende idee en zorgt dat hij geboeid blijft.
Dit is één manier om de transitie in gang te zetten. De tweede methode is zichtbaarder voor de lezer omdat het met nummers werkt.
Heb je door hoe ik je van het eerste naar het tweede idee loodste? Daarnaast noem ik het ook nog eens “Techniek 2”. Zeker nu ik je er op wijs, zal het overduidelijk zijn. Toch gaan sommige schrijvers zo op in hun schrijven dat ze vergeten hun lezers mee te nemen in de opzet en doorloop van hun verhaal.
Als schrijver weet je zelf immers precies wanneer je overgaat naar een volgend onderwerp of onderdeel. Voor de lezer is dat echter niet altijd duidelijk. Voor hem is de tekst een lange rechte weg, tenzij je borden langs de kant van de weg zet waarop hij kan zien waar hij is.
De nummering in deze techniek trekt gelijk de aandacht van de lezer, maar naast de nummering moet je wel uitleggen wat elk nieuw idee inhoudt, in woorden. Bijvoorbeeld:
Met dit soort teksten weet de lezer direct dat hij nu in een andere sectie zit. Hij is niet verdwaald want deze nummering fungeert als een “U bent hier” teken. In plaats van de numerieke waarde kun je natuurlijk ook met woorden als: eerste, tweede en derde of eerste, volgende en laatste, de voortgang aangeven. Als je lezer maar weet waar hij zich bevindt.
Dat mag je helemaal zelf weten. Je kunt zelfs een combinatie maken. Als we teruggrijpen op de analogie van de weg; zijn de borden bij het verlaten en binnenkomen van een gebied of stad je wel eens opgevallen? Daar zie je bijvoorbeeld: U verlaat Dordrecht. Welkom in de Biesbosch. In één oogopslag weet je wat je achter je laat en wat er voor je ligt. Lekker duidelijk, toch?
Ik gebruik bij voorkeur beide technieken in mijn artikelen omdat het voor lezers duidelijke signalen zijn waar ze zijn in het artikel.
Na deze twee technieken blijft er nog een derde over, die misschien een beetje een vage titel heeft. Je weet dat er een derde komt, omdat ik die al eerder aankondigde (om nog een keer de transitietechnieken in dit artikel aan te tonen). Die laatste manier om te verbinden las ik in een artikel over leesbaarheid en heet “Sarah’s schuinschrift”.
In dat artikel beschrijft de schrijver deze transitietechniek van een mede-cursiste op een schrijfcursus. Haar naam is Sarah Hamilton en zij gebruikte cursieve letters als visuele aandachtstrekker om aan te geven dat er een verandering aankomt.
Volgens deze techniek had ik de laatste zin van de vorige paragraaf dan als volgt geschreven: “Die laatste manier om te verbinden las ik in een artikel over leesbaarheid en heet Sarah’s schuinschrift.”
Op die manier kun je heel subtiel een overgang aangeven. Als je de woorden anders zou markeren, bijvoorbeeld in vet of rood, dan zou het geen effect hebben of juist te schreeuwerig zijn. Cursief is een uitstekende manier om heel subtiel een verschil te markeren.
Vaak worden zinnen in een vreemde taal of verwijzingen naar boeken cursief weergegeven, bijvoorbeeld “Partir, c’est mourir un peu”, of het boek “De man die zijn vrouw voor een hoed hield”. Je ziet: cursieve letters creëren contrast. Dat contrast attendeert de lezer erop: “Hé, hier is iets anders, dus let goed op.” Schuinschrift kan zo’n belangrijke taak vervullen zonder al te veel de aandacht te trekken. Best knap eigenlijk!
Leestip: Blog maken: zelf doen of uitbesteden?
Samengevat: om de leesbaarheid van je tekst te verbeteren, is het noodzakelijk dat je lezer weet waar hij zich bevindt in je artikel. Je kunt hem hierbij helpen met drie transitietechnieken.
De eerste is het haakje aan het einde van een sectie. Dat kan zijn een aankondiging of een vraag, of een combinatie van beide.
De tweede is het nummeringssysteem, zoals Methode 2, Strategie 3 enzovoort. Maar eerste, tweede en derde – of eerste, middelste en laatste -kun je ook prima gebruiken.
En tot slot hebben we nog Sarah’s schuinschrift. Een hele subtiele manier om met cursieve letters een verandering te benadrukken.
Als schrijver denken we vaak dat we al de noodzakelijke elementen in onze artikelen stoppen. Dat komt omdat we bepaalde elementen heel vaak gebruiken. Er zijn schrijftechnieken voor de inleidende zin, voor de eerste vijftig woorden, voor de tussenkopjes, voor de samenvatting – en nu deze dus, voor de overgang van ideeën. Komen al deze elementen en schrijftechnieken niet heel gekunsteld over, vraag je jezelf misschien af. En schrikken we daarmee de lezer niet enorm af?
Nee, dit schrikt de lezer niet af. En ja, dit heeft je lezer nodig.
Dat weten we omdat we al jaren op deze manier naar televisieseries kijken. Televisie kijken vereist minder inspanning van onze hersens dan lezen en toch gebruiken scriptschrijvers die haakjes. Lezen vereist meer inspanning. Bovendien lezen we elke dag al zoveel informatie dat de lezer je dankbaar is als je het hem zo gemakkelijk mogelijk maakt.
Een andere reden waarom je deze technieken kunt toepassen zonder gekunsteld over te komen, is omdat niemand al je artikelen van begin tot eind leest. Tussen jouw ene artikel en je volgende artikel heeft je lezer waarschijnlijk al een paar honderd e-mails, 5 rapporten, een halve roman en 23.000 Facebook berichten gelezen. Dan weet hij echt niet meer welke formule jij in je vorige artikel hebt gebruikt.
Bovendien gebruikt praktisch elke film, elk boek en elk verhaal eenzelfde identieke formule. Als je dat nog niet was opgevallen, dan komt dat omdat de inhoud zo interessant was.
Leestip: Hoe verbeter ik de leesbaarheid van mijn blog?
Natuurlijk is het belangrijk om je lezers vooral te boeien met de inhoud van je artikelen maar de transitietechnieken maken het zeker makkelijker voor je lezers om die interessante informatie tot zich te nemen. Voor jou nu een kleine moeite met deze schrijftips, maar super belangrijk als je de leesbaarheid van je artikelen wilt verbeteren en de aandacht van je lezer wilt vasthouden.