Het auteursrecht: Hoe zit dat nu precies?

Het auteursrecht, misschien niet ieders favoriete onderwerp maar toch belangrijk wanneer je met content marketing aan de slag gaat.

Zodra je een foto in je blog gebruikt, een tekstschrijver inhuurt, of een muziekje afspeelt op je website heb je ermee te maken: het auteursrecht. De wet die bescherming biedt aan kunstenaars, in de breedste zin van het woord, en die voorschrijft wat je wel en niet mag doen met werk van een ander.

Schending van deze wet kan hoge boetes opleveren, en bovendien een hoop stress en gedoe. Het is dus handig om te weten hoe het auteursrecht werkt. Wanneer geldt die wet eigenlijk? Hoe zit het als ik betaald heb voor een fotoshoot? En wat zijn de risico’s van overtreding?

Wat is het auteursrecht?

Laten we beginnen met een definitie.

Voor de duidelijkheid: schending van het auteursrecht is niet hetzelfde als plagiaat. Bij plagiaat doe je of werk van iemand anders van jou is. Het auteursrecht kan je echter al overtreden als je een werk überhaupt gebruikt, ook als je eerlijk bent over wie het heeft gemaakt.

Uitzonderingen op het auteursrecht

Voordat je in de stress schiet over dat boekcitaat in één van je blogs: het auteursrecht betekent niet dat je nooit zonder toestemming een werk mag gebruiken. Er zijn een aantal uitzonderingen waarbij het wel is toegestaan.

1. Je mag een werk kopiëren voor privégebruik.

Zolang je het maar niet uitdeelt of publiceert. Je mag dus best een artikel printen om op de bank te lezen.

2. Je mag foto’s of teksten citeren.

Dat mag alleen als het al eerder gepubliceerd is, en als het citaat inhoudelijk relevant is en niet alleen voor de leuk.

3. Je mag veel meer als het voor educatieve doeleinden is.

Dan mag je meestal (delen van) een werk uitdelen aan de leerlingen, of in de klas vertonen.

4. 70 jaar na overlijden van de maker vervalt het auteursrecht.

Daarna mag je het vrij gebruiken, publiceren en aanpassen. Plagiaat blijft natuurlijk verboden.

Rechtenvrije werken en licenties

Met name foto’s en illustraties worden regelmatig rechtenvrij of onder ruime licenties aangeboden. Dat betekent dat de maker toestemming geeft om hun werk te gebruiken. Bekende websites om dit soort afbeeldingen te vinden zijn bijvoorbeeld  Flickr,  Wikimedia Commons of Stocksnap. Let wel altijd op de specifieke gebruiksvoorwaarden.

De bekendste licenties zijn van  Creative Commons. Zij werken met standaardlicenties, zodat je snel en eenvoudig kunt aangeven hoe jouw werk gebruikt mag worden. Je kunt bijvoorbeeld een naamsvermelding eisen, of commercieel gebruik verbieden.

Acht misverstanden over het auteursrecht

Over het auteursrecht ontstaat regelmatig discussie en verwarring. De opkomst van het internet heeft veel aan die verwarring bijgedragen: het is immers makkelijker dan ooit om teksten, foto’s of illustraties te publiceren én te kopiëren. Daarom is het zo belangrijk dat je het auteursrecht goed begrijpt. Alleen dan kan je jezelf beschermen, zowel tegen onhandige fouten van jezelf als tegen anderen die jouw werk misbruiken.

1. Een werk is altijd auteursrechtelijk beschermd. Ook als er geen ©, ®, of watermerk op staat. 

“Er stond geen copyright bij” is dus geen excuus. Ieder werk valt automatisch onder het auteursrecht en je hebt altijd toestemming nodig van de maker (tenzij jouw gebruik valt onder eerder genoemde uitzonderingen).

2. Het is ook beschermd als er niets over het auteursrecht vermeld staat, of als de maker onbekend is.

Het auteursrecht geldt altijd, tenzij je zeker weet van niet. Dus ook als het niet benoemd wordt, en zelfs als volstrekt onduidelijk is wie de maker is.

3. Dat een foto veel wordt gebruikt betekent niet dat jij hem ook mag gebruiken. 

Er zijn bekende stockfoto’s en illustraties die je regelmatig online ziet. Het lijkt dan wellicht of ze vrij te gebruiken zijn. Meestal is dat niet zo. Bedrijven hebben voor die foto betaald, of kunnen zelf in overtreding zijn. Controleer altijd of een afbeelding écht rechtenvrij is voordat je hem kopieert van een andere website.

4. Een bronvermelding of een link naar het originele werk is niet voldoende. 

Als de maker niet wil dat anderen het werk publiceren dan mag je het werk niet publiceren. Ook niet als je keurig een bronvermelding plaatst. Controleer dus altijd de voorwaarden van gebruik.

5. Afbeeldingen via Facebook of Google zijn niet standaard rechtenvrij. 

Sommige mensen denken dat Facebook of Google de rechten overnemen en dat alles vervolgens rechtenvrij is. Dat is niet zo. Er zijn geen rechten aan jou overgedragen, en jij hebt dus nog steeds toestemming nodig.

6. Jij blijft altijd aansprakelijk voor wat jij publiceert.

Zelfs als iemand anders de afbeeldingen of teksten heeft aangeleverd. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van jouw website kan je niet zomaar afschuiven op een ander, dus wees voorzichtig met werk wat een ander je aanbiedt. Controleer altijd of je het mag gebruiken.

7. Zelfs als je hebt betaald voor afbeeldingen of teksten mag je die niet zomaar publiceren. 

Dat voelt misschien niet eerlijk, maar het is toch zo. Niet elke fotograaf of tekstschrijver geeft toestemming om hun werk vrij te publiceren, of om het zelf te bewerken. En je mag het zéker niet zomaar doorgeven of -verkopen aan derden. Maak hier vooraf dus goede afspraken over.

8. Als je iets bewerkt is het niet ineens van jou. 

Je mag naar hartelust experimenteren op de foto’s, melodieën of verhalen van een ander, maar het auteursrecht blijft voorbehouden aan de oorspronkelijke maker. Je mag het nog steeds niet zomaar publiceren, en zeker niet onder je eigen naam.

Er zijn geen geldige excuses

Bij discussies over het (online) auteursrecht komen vaak dezelfde argumenten terug, over waarom het oneerlijk zou zijn. Misschien zijn ze ook wel door jouw hoofd geschoten bij het lezen van dit artikel.

• “Elke publicatie is toch gratis reclame voor de maker? Ze moeten blij zijn!”
• “Iemand moet zelf actief zijn/haar werk beschermen.”
• “Op internet werkt het gewoon anders.”
• “Ik vraag er geen geld voor, dan mag het.”
• “Mijn website heeft geen winstoogmerk.”
• “Mijn blog is klein en voor mezelf, dus dat valt onder persoonlijk gebruik.”
• “Ik zeg toch niet dat ik het gemaakt heb? Alleen dat is strafbaar.”

Nee, nee, nee. Het mag niet. Punt.

En belangrijker: juridisch zijn het geen steekhoudende argumenten. Houd jezelf dus niet voor de gek, of je het nu eens bent met de wetgeving of niet.

Risico van het schenden van auteursrecht?

“Wat kan er nu helemaal gebeuren,” denk je misschien. Nou, dat kan nog wel eens tegenvallen. Een boete begint vaak bij enkele honderden euro’s. Commerciële licenties voor bijvoorbeeld foto’s zijn duur, en voor gebruik van één foto moet je al snel 200-400 euro als schadevergoeding betalen. Dat bedrag loopt flink op als het meerdere foto’s betreft, of als je de foto vaker hebt gepubliceerd.

Heb je ook geen naamsvermelding geplaatst? Reken dan op een verhoging van het boetebedrag met minimaal 25%. Claim je ook nog dat het werk van jou is? Dan kan dat zelfs oplopen tot een verhoging met 300%. En je kunt extra boetes opgelegd krijgen als het originele werk door jou minder waard of zelfs onverkoopbaar is geworden, of als je er zelf aan verdient.

Een duur geintje dus.

Je eigen werk beschermen

Kan je dan nog iets doen om misbruik te voorkomen? Tot op zekere hoogte wel.

Afbeelding 3, rechts uitgelijnd. Onderschrift: Dit is zo’n watermerk
Foto’s en andere afbeeldingen zijn relatief eenvoudig te beschermen. Door ze te voorzien van een watermerk maak je misbruik moeilijker en minder aantrekkelijk. Dat kan gratis via Gimp of Pictureshark, of met programma’s als Photoshop of Lightroom.

Als je veel afbeeldingen op een eigen website hebt staan kan je ook de rechtermuisknop op je site blokkeren. Beetje irritant, maar het maakt kopiëren wel iets lastiger.

Bij teksten is misbruik niet zo simpel te voorkomen. Dan is het vooral belangrijk dat je het opspoort, én dat je daarna de juiste stappen onderneemt.

• Met Google Alerts krijg je automatisch bericht als een bepaalde zoekterm ergens wordt gevonden. Vul hier een zinsdeel van jouw tekst in en je krijgt mail zodra dat ergens anders verschijnt. Kies voor een specifieke zin, die niet vaak gebruikt zal worden.
• Op Copyscape kan je een hele pagina laten scannen. Een snelle manier om te checken of een ander jouw teksten gebruikt. De eerste resultaten zijn gratis, voor de gehele lijst moet je betalen.
• Voor afbeeldingen is er Google Image Search. Je kunt zoeken op de bestandsnaam van je afbeelding. En met Chrome (en add-ons voor Firefox, IE of Edge) kan je ook via de afbeelding zelf zoeken.

Iemand gebruikt mijn werk. En nu?

Je hebt ontdekt dat iemand ongevraagd jouw werk gebruikt, en je wil er iets aan doen. Laat je dan allereerst niet afschrikken door reacties van anderen. “Ach joh, het is gratis reclame” en “Nou, dat is toch een eer?” zul je misschien te horen krijgen. Maar het is jouw werk, en het gaat om wat jij daarmee wil. Je hebt alle recht om te protesteren tegen onrechtmatig gebruik. Neem direct schriftelijk contact op met de overtreder. Maak kenbaar dat ze in overtreding van de wet handelen en laat weten wat jouw eisen zijn. Moeten ze het werk verwijderen of is een naamsvermelding voldoende? Wil je een schadevergoeding? Als het schriftelijk is gepubliceerd, wil je dan een officiële rectificatie?

Wees redelijk: voor gebruik van één foto door de amateurhockeyclub kan je natuurlijk niet zomaar duizend euro eisen. En geef ze een (korte) termijn om het materiaal van de website te halen. Helpt dat niet en staat het werk online, dan kan je contact opnemen met de hostingprovider van de overtreder. Meldt de overtreding en het feit dat de overtreder zelf geen actie onderneemt, en verzoek de provider om verwijdering van het werk. Een schadevergoeding kan je uiteraard niet van hen verlangen.

Als ook dat niets oplevert, of als je wél een schadevergoeding wil, dan zul je juridische bijstand moeten zoeken. Een brief van een jurist of advocaat maakt vaak meer indruk dan een brief van jou. Als zelfs daar geen reactie op komt, blijft alleen de rechter over.

Conclusie auteursrecht

• Ieder werk valt onder het auteursrecht, tenzij nadrukkelijk anders vermeld.
• Schending van het auteursrecht omvat meer dan plagiaat
• Het auteursrecht staat beperkt gebruik toe, zoals noodzakelijke citaten en privégebruik.
• Soms is een werk geheel of gedeeltelijk vrijgegeven onder licenties.
• Er zijn geen juridisch geldige excuses voor overtreding van de wet.
• Een boete bedraagt al snel enkele honderden euro’s.
• Je kan een brief schrijven of een jurist inschakelen om overtreders aan te pakken.

Is jouw werk wel eens ongevraagd gebruikt? Of heb je zelf eens problemen gehad doordat je werk van iemand anders gebruikte?